Kakva će biti sudbina starog Vatrogasnog doma nakon preseljenja vatrogasaca u novi objekat koji je prošle godine počeo da se gradi na novoj lokaciji – kod sajmišta u Šukinoj ulici? Odgovor na ovo pitanje ima dvostruki značaj, em je legat, em kulturno dobro – spomenik kulture odlukom Vlade Republike Srbije od 27. jula 2001. godine.
Odgovor smo potražili od Ministarstva unutrašnjih poslova, koje trenutno gazduje ovim zdanjem, pozivajući se na Zakon o dostupnosti informacija od javnog značaja, jer ih drugačije nije bilo moguće dobiti. Zanimala nas je buduća namena Vatrogasnog doma, koji je zaveštan ovdašnjem Dobrovoljnom vatrogasnom društvu jula 1933. godine. U zvaničnom odgovoru piše:
– Zgrada Vatrogasnog doma u Ulici Miloja Pavlovića 1 biće sačuvana kao deo kulturne baštine grada Kragujevca. Dugoročna ideja je da se u jednom delu tog prostora napravi Muzej vatrogastva, imajući u vidu istorijski značaj osnivanja prvog Vatrogasnog društva u Kragujevcu. U zgradi će ostati jedna profesionalna vatrogasna jedinica za potrebe reagovanja u užem centru grada: grad Kragujevac, u saradnji sa Ministarstvom kulture i Ministarstvom unutrašnjih poslova, pokrenuće projekat rekonstrukcije, koji najpre podrazumeva sanaciju fasade. Predmetni projekat finansiraće grad Kragujevac. Imajući u vidu da je reč o legatu i spomeniku kulture, svaka rekonstrukcija podrazumeva posebne procedure i dobijanje saglasnosti Zavoda za zaštitu spomenika kulture.
Međutim, izostali su odgovori na pitanja – ko je nadležan da donese odluku o nameni objekta, da li postoji neki rok za odlučivanje, da li su predviđena sredstva za adapataciju i ko treba da ih obezbedi?
Vlasnik sto posto grad
Postojeći Vatrogasni dom (od 800 kvadratnih metara korisne površine plus kula od 150 kvadrata) odavno je postao tesan za potrebe kojima je namenjen. Dom je ostao isti od 1933. godine, od momenta gradnje do danas, iako je tada namenski projektovan za potrebe ove službe, ali za 90 godina ga je pregazilo vreme, jer grad je narastao i proširio se. Dakle, nije bilo povećanja smeštajnih kapaciteta iako ovdašnja Uprava za vanredne situacije danas pokriva čitavu teritoriju Šumadijskog okruga.
Bitno je istaći i to da je Vatrogasni dom uknjižen je u katastru sto posto na grad Kragujevac. Inače, sastoji se
od prizemlja i sprata. U prizemlju se nalazi garažni prostor, operativni centar i sala za sastanke, a na spratu su kancelarijske prostorije i teretana koja se godinama izdaje trećim licima, mada je koriste i vatrogasci za svoje potrebe.
Na sajtu Zavoda za zaštitu spomenika kulture stoji da „Zgrada Vatrogasni dom predstavlja reprezentativni objekat eklektizma. Neki od najvećih arhitekata toga vremena kod nas udružili su se na ovom projektu: Mihailo Radovanović, Đorđe Kovaljevski i Radoslav Milosavljević. To je monumentalna ugaona zgrada, modernog arhitektonskog izraza, sa podrumom, prizemljem i petospratnom osmatračkom kulom sa terasom. Sagrađena je od opeke, kamena i armiranog betona, sa primenom velikih konstruktivnih raspona. Pored osnovne namene, objekat je od samog otvaranja bio stecište javnog i kulturnog života grada”. Starije generacije pamte čuvene igranke u Vatrogasnom domu.
Novi dom koji je u izgradnji projektovan je namenski za potrebe kragujevačke Uprave za vanredne situacije i znatno je veći od postojećeg (2.700 kvadrata ) plus 40 parking mesta, i imaće sve neophodno za modernu vatrogasnospasilačku službu. Prednosti novog doma su pre svega što je izmešten iz gradske gužve. Dugo je tražena slobodna lokacija sa najboljom saobraćajnom infrastrukturom, kako bi se u bilo koji deo grada stiglo najbrže moguće.
Do kraja ove i početkom naredne godine trebalo bi da bude završen objekat i da se vatrogasci presele, naravno, ukoliko sve bude išlo po planu. Već su grubi zidarski radovi završeni, zgrada je ukrovljena i prelazi se na fazu zanatskih radova. Sredstva je obezbedilo Ministarstvo unutrašnjih poslova, a lokaciju poklonila lokalna samouprava.
Neodustajanje od zaveštanog Doma
Inače, Vatrogasni dom u Kragujevcu ili Požarni dom, kako je prvobitno bio nazvan, namenski je napravljen sredstvima Jelene Radojkić i njene porodice 1933. godine. U želji da sačuva uspomenu na sebe, svog pokojnog muža Nikolu Radojkića, bivšeg blagajnika Ministarstva prosvete i na pokojnu kćer Biseniju, osamdesetogodišnja Jelena Radojkić, odlučila je da sagradi Požarni dom kao zadužbinu u gradu za koji je vezuju uspomene. Izdvojila je 300.000 dinara i o svojim namerama izvestila je jula 1933. godine predsednika opštine Vojislava Kalanovića, koji je njenu ponudu oberučke prihvatio.
– Za Požarni dom se odlučila smatrajući da dobrovoljna vatrogasna četa služi visokohumanim ciljevima i da su njene usluge jako potrebne i korisne narodu u svako doba, piše Gordana Jocić u knjizi o legatima „Pitoma loza”, izdavača „Svetlost”, 2004. godine.
Do tog momenta vatrogasci su boravili u dotrajalim zgradama, a oprema im je bila raštrkana na nekoliko mesta.
Kamen temeljac Požarnog doma postavljen je 17. septembra 1933, a objekat završen 8. jula naredne godine, po izvorima istoričara Boriše Radovanovića, kada je i predat na korišćenje vatrogascima. Po izvoru Zavoda za zaštitu spomenika kulture – Dobrovoljnoj vatrogasnoj družini Kragujevca predat je na korišćenje 1936. godine. To neslaganje termina i nije toliko bitno za ovu priču.
Elem, sredstva darodavke od 300.000 tadašnjih dinara nisu bila dovoljna da se posao završi do kraja, zbog čega se Skupština opštine obratila drugim donatorima za pomoć. Odazvalo se njih 60. Na kraju je objekat koštao duplo više, što će mnogo godina kasnije dovesti u pitanje zadužbinski status.
– Preciznije, pedest šest godina kasnije (1990) Skupština opštine Kragujevac razmatrala je mogućnost da se Vatrogasni dom pretvori u Dom za kulturno-zabavne i društvene potrebe omladine, kako je bilo i zapisano u programu tadašnjeg samodoprinosa, piše Gordana Jocić.
U opštini je rešeno da se postojeći dom rekonstruiše i dogradi, a zatim prilagodi „novoj društvenoj funkciji za aktivnosti mladih u najužem centru grada”. Istovremeno je odlučeno da se novi Vatrogasni dom gradi na lokaciji koja je određena na prostoru između „Zastavinog” servisa i Carinarnice. Međutim, ova promena namene Doma izazvala je negodvanje kod nekih ondašnjih delegata Skupštine, koji su podsetili da na zgradi postoji spomen ploča na kojoj piše da je ona zadužbina. Sekretarijat za društvene delatnosti, u čijoj je nadležnosti bilo da utvrdi da li je „pretpostavka o zadužbini” tačna, zaključuje:
– S obzirom da kod izgradnje Vatrogasnog doma nije bilo testamenta, a imajući u vidu način prikupljanja sredstava za njegovu izgradnju, dolazi se do zaključka da se u ovom slučaju ne radi o legatu niti o zadužbini, već o donatorstvu – darodavaca.
Za Skupštinu opštinu to je bio kraj rasprave, piše autorka knjige o legatima. Međutim, kako ona navodi, javno mnjenje je uspelo da odvrati delegate Skupštine od ove namere, tako da je Požarni dom, čiju je izgradnju podstakla Jelena Radojkić zadržao staru namenu i status legata.
Prema informacijama do kojih smo nezvanično došli, cilj je da se u narednim godinama u saradnji Ministarstva unutrašnjih poslova i kragujevačke lokalne samouprave pronađe slobodna lokacija u gradu gde bi se smestila još jedna manja vatrogasna jedinica, po mogućstvu u delu Erdoglije prema Stanovu. To bi praktično bila treća celina, ako postojeći Vatrogasni dom ostane da pokriva centar grada, ali o tom – potom.
O VATROGASTVU U KRAGUJEVCU
Prva požarna družina u Srbiji
Pokojni istoričar Boriša Radovanović u knjizi „Istorija Kragujevca” beleži da sve do 1887. godine Kragujevac nije imao organizaciju koja bi se bavila sprečavanjem i gašenjem požara i preventivnim delovanjem, zbog čega su se stanovnici varoši sami organizovali i gasili požare vodom i primitivnim sredstvima. Javila se potreba za osnivanjem organizacije koja bi se time odgovorno bavila, pogotovo posle velikog požara u centru varoši do kafane „Pariz” koji je „progutao” veliki broj kuća i trgovačkih radnji. Desetog decembra 1887. godine osniva se Dobrovoljna požarna družina, prva u Srbiji, kojoj je opština ustupila zgradu za rad koja se nalazila na mestu gde je danas Vatrogasni dom.
Dobrovoljno vatrogasno društvo obnovilo je rad 1945. godine pod imenom Dobrovoljna vatrogasna milicija, sa zadatkom da štiti od požara opštenarodnu, zadružnu i privatnu imovinu, mada je dobrovoljna vatrogasna četa radila i pre i za vreme rata. Vremenom prerasla je u profesionalnu vatrogasno-spasilačku službu.
Piše: Elizabeta Jovanović
