Stara kuća u ulici koja nosi ime vojvode Radomira Putnika i za koju se u javnosti verovalo da je to kuća u kojoj je slavni srpski vojskovođa rođen i živeo jedno vreme, nije njegova rodna kuća, a on je u njoj samo povremeno boravio.
Rođen u Kragujevcu 12./24. januara 1847. godine vojvoda, kako je pouzdano utvrdilo istraživanje stručnjaka iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture, nije mogao da se rodi u kući koja je sagrađena pune 23 godine kasnije, 1870. godine. Do ovog otkrića došao je Petar Demić, istoričar Zavoda, uz pomoć Predraga Ilića iz Istorijskog arhiva Šumadije.
Demić kaže da je u evidenciji Poglavarstva grada iz 1944. godine upisano da je ova kuća u Ulici Vojvode Radomira Putnika vlasništvo Nemanje Pavlovića, učitelja iz Grbica, koji ju je sa svojom suprugom Bisenijom kupio 1924. godine od Vladimira, Borivoja i Dimitrija, sinova vojvode Putnika.
U tom dokumentu stoji da je kuća od šest soba sagrađena 1870. godine, kada je Radomir Putnik imao 23 godine i nalazio se u Beogradu na vojnom školovanju. Zapravo, Putnik je rodni Kragujevac napustio 1860. godine i krenuo na vojno školovanje sa 13 godina.
Nasleđe od tetke
Istoričar Demić navodi da su vojvodini sinovi ovu kuću nasledili od svoje tetke Milice, rođene sestre Radomirove, udovice potpukovnika Svetozara Filipovića. Ona im je testamentom zaveštala nekretninu pošto, po svemu sudeći, nije imala svoje potomke. Umrla je 1920. godine, a četiri godine kasnije naslednici je prodaju učitelju Pavloviću. To znači da su za te četiri godine oni formalno postali vlasnici.
O ovoj kupoprodaji postoji tapija do koje su, zahvaljujući delu naslednika učitelja Pavlovića, došli stručnjaci iz Zavoda i gde se nalaze neki od ovih podataka. Na osnovu njih u Zavodu su zaključili da ovaj objekat nije vojvodina rodna kuća, već da je on ovde povremeno boravio, što je istaknuto i na tabli koja stoji na fasadi kuće.
Interesantno je, kako navode u Zavodu, da je Radomirov otac Dimitrije bio učitelj koji je došao iz Banata, iz Bele Crkve, i radio u tada jedinoj osnovnoj školi u Kragujevcu. Pre nekoliko godina pojavili su se u štampi napisi da je objekat o kome govorimo vojvodina rodna kuća i da je potrebno staviti je pod zaštitu zbog istorijskog značaja. Sada se okolnosti bitno menjaju.
Demić kaže da je verovatno vojvoda dolazeći u Kragujevac po potrebi službe, a to je bilo više puta, boravio u kući kod svoje sestre, pa su se zato pojavila i svedočenja ljudi da je on ovde živeo. Zna se da je 1915. godine, kada je Kragujevac bio ratna prestonica, a komanda vojske preseljena privremeno u centar Šumadije, vojvoda Putnik stanovao u Čomića vili u današnjem naselju Vinogradi. Ali, bio je više puta prekomandovan u Kragujevac pre toga, a jedna od prvih oficirskih službi bila mu je baš u rodnom gradu.
Dok je pitanje rodne kuće bilo nerešeno sve do sada, pouzdano je utvrđeno da je od mnogobrojne porodice Putnik Radomir prvi od Putnika za koga su nađeni podaci da je rođen u Kragujevcu. On je upisan u crkvenim knjigama kao rođen u ovom gradu i kršten je u Staroj crkvi. Za još dve njegove sestre je potvrđeno da su rođene u centru Šumadije, dok za braću kojih je bilo nekoliko takvi dokazi ne postoje, navode u Zavodu.
Samo dokazi, ne pretpostavke
U ranijim tekstovima o vojvodinoj rodnoj kući bilo je i svedočenja da je on, dok je povremeno u njoj živeo, u dnu dvorišta imao štalu za svog konja koga bi ujutru uzjahao i tako na konju išao u kasarnu, na posao.
Ta sećanja su se prenosila, a zapravo osim prihvaćene teze o korišćenju kuće svoje sestre i zeta za povremeni boravak ne menjaju ranija saznanja.
– Ono što mi imamo crno na belo su dokumenti. Mi nećemo da ulazimo u pretpostavke da li je boravio povremeno, s obzirom da je imao službu u Kragujevcu, verovatno je to sećanje vezano za taj period. Na osnovu podataka kada je kuća sagrađena i kada je on rođen, jasno je da to nije njegova rodna kuća, rezimira istoričar Demić.
On napominje da je sada otvoreno pitanje da li je tu bilo porodično imanje, pa je na tom placu bila stara porodična kuća Putnika, da bi ona bila srušena i na njenom mestu podignuta nova 1870. godine.
– Ali, to što je vojvoda povremeno ovde živeo nije dovoljno da se objekat predloži da bude pod zaštitom, kaže Demić.
Da je ovde rođen, tada bi bili ispunjeni uslovi zbog istorijskog značaja. Pošto toga nema, a kuća nema nekih arhitektonskih ili umetničkih vrednosti, onda neće biti predložena za zaštitu, odluka je Zavoda.
Nenad Karamijalković, direktor Zavoda za zaštitu spomenika kulture kaže da je ova ustanova odlučila da formira stručni tim koji se bavio ovom temom i došla do dokumentovanih otrkića. Ali, ono što je u početku bilo čudno jeste da je vojvoda Putnik rođen 1847. godine, a kuće izgrađene u tom periodu izgledale su drugačije nego ova, koja je svojim izgledom više upućivala da je građena u poslednjim decenijama 19. ili početkom 20. veka.
Kuće građene oko 1840. godine, navodi Karamijalković, bile su drugog tipa gradnje i ima ih očuvanih u Kragujevcu, kao na primer konak gospodara Jevrema iz 1837. godine. Takve domove gradili su tadašnji viđeniji ljudi, a ona koja je smatrana za vojvodinu rodnu kuću pripada potonjim decenijama. Istraživanje je to i dokazalo.
Piše: Miloš Pantić
